Dr. Kees Schouhamer Immink ontvangt zaterdag de Edison Medal, één van de hoogste en oudste onderscheidingen van het Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE). Daarmee schaart de in Geldrop wonende oud-TUE-student en -promovendus zich bij een illuster gezelschap van eerdere winnaars, waaronder grootheden als Alexander Graham Bell en Nicola Tesla. Schouhamer Immink krijgt de onderscheiding voor zijn creatieve bijdragen aan de ontwikkeling van onder meer cd- en dvd-technieken.

Wie naar muziek luistert, luistert naar het werk van Schouhamer Immink. Dertig jaar lang werkte Immink op het Natlab van Philips. Van de bijna veertig patenten die op zijn naam staan, zijn er een aantal die tot de standaard uitrusting behoren van elk apparaat dat gebruikt maakt van digitale data. Zijn vindingen variëren van oplossingen voor akoestisch problemen tot signaalverwerking en aansturing.

In de jaren zeventig deden Immink en zijn collega’s bij Philips onderzoek naar optische beeld- en geluidopslag. Uit dat werk ontstond onder meer de jammerlijk geflopte video langspeelplaat.

Kees Schouhamer Immink, uitvinder en vrije geest, ontwierp codes voor cd, dvd, dat en Mini Disc. Foto: Bram Saeys

Compact disc

Gezeten in de lichte serre van zijn huis in Geldrop verhaalt Immink over zijn veelbewogen carrière bij Philips, waar hij sleutelde aan codes voor allerhande opslagmedia. ‘Ik heb het vak al doende geleerd. Ik ben begonnen in de groep ‘Optiek’, waar ik me bezighield met regelsystemen voor drives. Bij Philips ben ik omgeschoold tot coderingsspecialist. Er was in die tijd niemand die zich daar bij Philips mee bezighield. Ik was de enige. Het was een kwestie van leren, veel lezen en veel experimenteren. Er bestond in die tijd nog helemaal geen formele opleiding voor dat vak. Dat kon ook niet. Twintig jaar geleden waren er amper digitale technieken. Er waren nog geen pc’s. We hadden destijds op het lab net de eerste Apple-computers staan. Die had een RAM-geheugen van een paar kilobyte.’

In de jaren zeventig volgde Immink een deeltijdstudie elektrotechniek aan de TUE. In 1985 promoveerde hij op coderingssystemen bij professor Piet Schalkwijk, die destijds de leerstoel ‘Informatie- en communicatietheorie’ bezette. ‘Zonde dat die leerstoel opgeheven is’, aldus Immink.

Zijn grootste wapenfeiten zijn wel de bijdragen die hij leverde aan de ontwikkeling van de compact disc. ‘Eind jaren zeventig waren we bezig met de ontwikkeling van de cd. Dat was een heerlijke tijd. Niemand had toen ooit verwacht dat het zo’n ongelofelijk succesverhaal zou worden, zeker niet na die enorme flop van de video langspeelplaat waar we zo lang aan gewerkt hadden.’

De invoering van de cd zou een wereldrevolutie op muziekgebied tot gevolg hebben, die zijn weerga niet kende. Immink woonde eind jaren zeventig de zes inmiddels historische vergaderingen bij, waarbij de cd haar definitieve vorm kreeg. ‘De bijeenkomsten waren afwisselend in Tokio en Eindhoven. We bespraken de codes, de afmetingen, de speelduur. Alles moest besproken worden, zelfs de diameter van het binnengat was punt van discussie. Achteraf gezien waren dat historische bijeenkomsten.’

Voordat Immink bij Philips aan de slag ging, moest hij in dienst. Hij werd vroegtijdig naar huis gestuurd. ‘S5’, zegt hij lachend. ‘Ik accepteerde geen ‘het is zo omdat ik het zeg’-gezag boven mij. Nog steeds niet. Uitvinders zijn vrije geesten, kunstenaars en daardoor vaak moeilijk te hanteren. Bij Philips kreeg ik gelukkig alle ruimte. We ontwikkelden nieuwe dingen, zaken die er nog niet waren. Vorig jaar ben ik gestopt bij Philips. Ik had het er niet meer naar mijn zin. In de tussentijd publiceerde hij tientallen artikelen, was co-auteur van drie boeken en schreef zelf tien jaar geleden het standaardwerk Coding Techniques for Digital Recording. Immink laat bij Philips een aardige nalatenschap achter als geestelijk vader van de codering voor wereldstandaarden zoals dcc, cd-i, dat, vdr en dvd.

Ondanks het feit dat zijn ideeën wereldwijd gebruikt worden in miljoenen apparaten en data-dragers, is Immink geen miljonair geworden van zijn werk. ‘In Duitsland en Japan is dat beter geregeld. Daar krijgen uitvinders die in dienst van een bedrijf werken, altijd een bepaald percentage van de opbrengst van hun vinding. Dat steekt weleens, moet ik heel eerlijk zeggen. Ook al is dat maar een paar procent. Het is toch altijd een procent van een paar honderd miljoen. Je ziet dat uitvinders van Sony waarmee ik aan hetzelfde product gewerkt heb, wel substantiële bedragen krijgen.’

Onderzoek

KNAW-lid Immink is buitengewoon vereerd dat hij de medaille van de IEEE in ontvangst mag nemen. Hij schaart zich daarmee bij een illuster gezelschap. ‘De lijst met mensen die hem voor mij kregen leest bijna als een geschiedenisboek van de elektrotechniek. Het is een eer om daar tussen te mogen staan. Die prijs wordt maar zelden aan niet-Amerikanen uigereikt.’

Hoewel Immink geen vaste baan meer heeft, heeft hij het drukker dan ooit. Binnenkort gaat hij weer naar Japan om onderzoek te doen naar optical storage. Verder is hij gasthoogleraar aan de universiteit in het Duitse Essen en geeft hij voordrachten en lezingen. ‘Ik ben veel van huis, Singapore, Princeton. En ik doe nog veel onderzoek thuis’, zegt hij. ‘Onderzoek op papier. Experimenteren kan ik thuis helaas niet. Dat is jammer want experimenteren is het mooiste dat er is. Het is toch een gevecht tegen de natuur. De natuur haalt altijd grappen uit die je niet verwacht.’

Alsof dat nog niet genoeg is, werkte hij de afgelopen maanden aan een update van zijn boek over coderingstechnieken. ‘Het moest onderhand. Mijn vorige werk is nu zo’n tien jaar oud. Het probleem is alleen dat ik helemaal opga in het schrijven. Als ik me er eenmaal toe gezet heb, ben ik los. Dan wordt ik meegesleept en ben ik er constant mee bezig. Tot het af is.’

Geluk

Immink is heel tevreden met de situatie waarin hij zich nu bevindt. ‘Tegenwoordig is er binnen bedrijven als Philips niet echt ruimte meer voor het doen van uitvindingen’, vindt hij. ‘Vanwege de commercie zijn die bedrijven vooral gefocust op uitontwikkelen in plaats van uitvinden. Kijk om je heen, alles wat de laatste tijd als nieuw gepresenteerd is, is in feite een uitontwikkeling van een bestaand concept. Dvd stamt af van cd. De pc is een uitontwikkeling van de Apple. Internet? Bestond ook al lang. Het is allemaal een kwestie van groter en meer. Maar waar houdt het op? Stel dat je straks een cd kunt maken die het equivalent is van honderd cd’s. Leuk, maar wat moet je ermee? Of een cd die stereo levert uit 24 in plaats van uit twee boxen. Leuk, maar wie heeft er nou 24 boxen in zijn huis hangen. Of cd’s met loepzuivere kwaliteit. Ook leuk, maar het zijn alleen honden en vleermuizen die het verschil met bestaande cd’s nog kunnen horen.’

Al met al is hij redelijk nuchter over zijn prijs. ‘Ik denk dat het gewoon een kwestie van geluk hebben is. Bovendien zit ik al dertig jaar in hetzelfde vak. In tegenstelling tot mensen die om de vijf jaar wisselen, ben je na dertig jaar vanzelf een expert op een bepaald gebied.’

Gertjan Harberink